Ελευθεροτυπία - Ο αντιφατικός κ. Μπρεχτ

Ελευθεροτυπία - Ο αντιφατικός κ. Μπρεχτ

Ο αντιφατικός κ. Μπρεχτ

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ

Πριν από λίγες μέρες μελετητές, θεατρολόγοι, σπουδαστές και θεατρόφιλοι από κάθε γωνιά του πλανήτη συνέρρευσαν στο Αουγκσμπουργκ, τη βαυαρική γενέτειρα του Μπέρτολντ Μπρεχτ, για μια διεθνή συνάντηση με αφορμή τη συμπλήρωση 50 ακριβώς χρόνων από το θάνατο του στρατευμένου ποιητή. Μισόν αιώνα μετά, όχι αναίτια, φαίνεται πως διασώζεται αλώβητη η γοητεία και το ενδιαφέρον για τον δραματουργό που έχει κατηγορηθεί ότι το επικό, στρατευμένο θέατρό του έχει πια ξεπεραστεί.

Τον άνθρωπο που αναμόρφωσε τη θεατρική τέχνη, όσο μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός μόλις χεριού συνάδελφοί του, αφήνοντας πίσω του έναν τεράστιο όγκο πολεμικών, αντιεξουσιαστικών έργων, που χλευάζουν την μπουρζουαζία, δεν είναι εύκολο να τον προσπεράσεις ελαφρά τη καρδία. Ομως και πάλι, μπορεί οι περισσότεροι να γνωρίζουν τη «Μάνα Κουράγιο», ωστόσο τον δημιουργό της ακόμη και οι μελετητές του δεν μπορούν να ορκιστούν πως τον κατανοούν σε βάθος.

Ποιος είναι λοιπόν αυτός ο χαρισματικός άνθρωπος που έφτασε το αριστοτελικό θέατρο στα όριά του, ξετινάζοντάς το με τον «επικό» αντίποδά του; Ο κύριος με το αυστηρό ντύσιμο του προλετάριου, που τ' όνομά του συνδέθηκε με σκάνδαλα λογοκλοπής; Ο εραστής που σκάρωνε με την κιθάρα μουσικές συνθέσεις με την ίδια ευκολία που ρούφαγε τον καπνό από το πούρο του; Ο ορκισμένος μαρξιστής, που στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών αρνήθηκε πέντε φορές τη σχέση του με τον κομμουνισμό; Ο Γερμανός που με πείσμα διεκδίκησε μια καριέρα στη Μέκκα του καπιταλισμού, το Χόλιγουντ; Ποιος ήταν αυτός ο μεγάλος ποιητής και εξίσου ευφυής σκηνοθέτης, που τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε τουλάχιστον 42 γλώσσες κι έχουν παιχτεί σε περισσότερες από 70 χώρες; Ο θεατράνθρωπος που εισήγαγε την επαναστατική έννοια της αποστασιοποίησης στη θεατρική πράξη;

* Ο Μπρεχτ είχε γεννηθεί το 1898 στο μάλλον πνιγηρό περιβάλλον του Αουγκσμπουργκ, μια μικρή βιομηχανική πόλη της Βαυαρίας. Ο καθολικός πατέρας του ήταν διευθυντής σε μύλο παραγωγής χαρτιού, η διαμαρτυρόμενη μητέρα του νοικοκυρά. Ως παιδί ήταν ευαίσθητος, σιωπηλός και μάλλον απροσάρμοστος. Στο γυμνάσιο απέκτησε τη φήμη του «τρομερού παιδιού».

* Οταν ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, 16 μόλις ετών, ξεκινά να δημοσιεύει κριτικές βιβλίων και ποιήματα σε μια τοπική εφημερίδα με το ψευδώνυμο «Μπέρτολντ Ευγένιος». Γνωστοί του τον θυμούνται ως τον «ισχνό, ασουλούπωτο, αξύριστο νεαρό με τα φτηνά γυαλιά από ασημένια ταρταρούγα και το πέτσινο κασκέτο».

* Δεκαοκτώ ετών φοιτεί στην Ιατρική Σχολή του Μονάχου. Ως σπουδαστής Ιατρικής στέλνεται σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Η επαφή του με τον πόλεμο τον καθορίζει. «Ο πόλεμος με ξεσήκωσε», γράφει. Το 1918 επωφελείται από μια πολιτική αναταραχή στη Βαυαρία και γράφει το πρώτο του θεατρικό, το «Βάαλ». «Ημουν είκοσι ετών όταν είδα τη λάμψη της μεγάλης πυρκαγιάς της Ρώσικης Επανάστασης», σημειώνει με ενθουσιασμό. Η συστηματική επαφή του πάντως με τον κομμουνισμό ξεκινά το 1919.

* Το 1920 αναλαμβάνει σύμβουλος ρεπερτορίου στο Kammerspiele του Μονάχου και δυο χρόνια μετά παντρεύεται την τραγουδίστρια όπερας Μαριάνα Τσοφ, με την οποία αποκτά την Χάνε Χιομπ.

* Το 1924 έρχεται στο Βερολίνο των μεγάλων ονείρων και διορίζεται δραματουργός στο Θέατρο του Βερολίνου. Με την ηθοποιό Ελένε Βάιγκελ ο γάμος τους γίνεται το 1929 . Τον επόμενο χρόνο γεννιέται η κόρη τους Μπάρμπαρα.

«Η πνευματική απομόνωση στην Αμερική είναι τρομακτική»

* Στη δεκαετία του '30 τα έργα του και τα γραπτά του απαγορεύονται στη Γερμανία. Οι παραστάσεις διακόπτονται από την αστυνομία. Μην αντέχοντας αυτές τις πιέσεις, μέσω Πράγας και Βιέννης ξεκινά την πολυετή αυτοεξορία του, που τον φέρνει στη Δανία, τη Φιλανδία κι από εκεί, μαζί με την οικογένειά του, μέσω Ρωσίας, στις ΗΠΑ. Εγκαθίσταται στη Σάντα Μόνικα. «Η πνευματική απομόνωση εδώ είναι τρομακτική», έγραφε τότε.

* Από το 1938 ώς το '45 γράφει τα κορυφαία θεατρικά του: «Η ζωή του Γαλιλαίου», «Μάνα Κουράγιο», «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» και «Καυκασιανός Κύκλος με την Κιμωλία».

* Το 1948, μετά την ανάκρισή του από την επιτροπή Αντι-αμερικανικών Ενεργειών επιστρέφει μέσω Ελβετίας στη Γερμανία. Με την επάνοδό του στη γενέτειρά του ιδρύει με τη Βάιγκελ το περίφημο Berliner Ensemble (στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας).

* Το 1955 του απονέμεται το Βραβείο Ειρήνης του Στάλιν. Την επόμενη χρονιά μια φλεγμονή των πνευμόνων αποβαίνει μοιραία. Στις 14 Αυγούστου πεθαίνει από θρόμβωση της στεφανιαίας αρτηρίας της καρδιάς, στο Ανατολικό Βερολίνο.

(Ευχαριστούμε τον Κώστα Νίτσο και το περιοδικό «Θέατρο» για το υλικό που μας πρόσφερε για το αφιέρωμα στον Μπρεχτ).